Dante Alighieri

Δάντης

Ιταλός ποιητής από τους μεγαλύτερους της Ιταλίας και του κόσμου.

Ο Δάντης Αλιγκιέρι (1265-1321) γεννήθηκε στη Φλωρεντία το Μάιο του 1265. Η οικογένειά του, χωρίς να είναι από τις πιο πλούσιες και παλιές, ήταν όμως αριστοκρατική και οι πρόγονοί του είχαν δουλέψει για την πατρίδα και είχαν δοξαστεί στους πολέμους.

Ο Δάντης κυριεύτηκε από μικρός απ' τη δίψα της μάθησης. Γνώρισε όλη την επιστήμη του καιρού του, αγάπησε παράφορα τη φιλοσοφία και την ποίηση και ήξερε καλά την προβηγκιανή και τη γαλλική γλώσσα. Νέος ακόμα καταπιάστηκε με το να γράφει στίχους, έχοντας σαν ανώτατο δάσκαλο και πρότυπό του το Βιργίλιο.

Όταν ο Δάντης ήταν ακόμα εννιά χρονών, ένα περιστατικό ήρθε να σημαδέψει τη ζωή του ως το θάνατό του: είδε την κόρη του πλούσιου άρχοντα Φόλκου Πορτικάρη, τη Βεατρίκη, ένα χρόνο μικρότερή του. Η βαθιά εντύπωση που έκανε στο Δάντη, όταν ήταν παιδί, ανανεώθηκε όταν την ξαναείδε δεκαοχτώ χρονών. Φλογερός και μυστικός έρωτας τον συνεπήρε κι άρχισε να υμνεί σε στίχους την "Κυρά των λογισμών" του. Μα η Βεατρίκη πέθανε στα 1290, σε ηλικία 24 χρονών κι ο Δάντης, απαρηγόρητος, προσπαθούσε να γαληνέψει την ψυχή του τότε με πολιτική και πολεμική δράση και πότε με την τέχνη.

Στα 1296 παντρεύτηκε τη Γκέμμα, απ' τη μεγάλη οικογένεια των Ντονάτι. Τη γυναίκα του ο ποιητής δεν την αναφέρει ποτέ. Ξέρουμε μονάχα πως όταν ο Δάντης ήταν στην εξορία η Γκέμμα με τα τέσσερα παιδιά της (Πέτρο, Ιάκωβο, Αντωνία, Βεατρίκη) περνούσε μεγάλες φτώχιες και πέθανε στα 1333, στη Φλωρεντία.

Η Φλωρεντία ήταν τότε, όπως κι όλη η Ιταλία, μοιρασμένη σε δυο μεγάλα κόμματα: στους Γουέλφους, που ήταν με το μέρος του πάπα και στους Γιβελίνους που ήταν με το μέρος του αυτοκράτορα.

Από το 1289 ο Δάντης είχε πάρει μέρος σε πολέμους με το μέρος των Γουέλφων.

Στα 1292 το κόμμα των Γουέλφων νίκησε οριστικά στη Φλωρεντία και έδιωξε από τα αξιώματα τους Γιβελίνους. Μα σαν έλειψε ο κοινός εχθρός, οι Γούελφοι άρχισαν να τρώγονται μεταξύ τους και χωρίστηκαν σε δυο μερίδες: στους Μαύρους και στους Άσπρους. Οι Μαύροι ήταν και συντηρητικοί και οι Άσπροι οι αδιάλλακτοι δημοκρατικοί. Ο Δάντης τάχτηκε με το μέρος των Άσπρων.

Στους αγώνες που ακολούθησαν μεταξύ των δύο μερίδων, οι Άσπροι νικήθηκαν κι ο Δάντης γνώρισε την εξορία και καταδικάστηκε σε θάνατο, αν ποτέ τον έπιαναν. Φτωχός και χωρίς καμιά ελπίδα, απογοητευμένος και αηδιασμένος από τους πρώην φίλους του Γουέλφους, γύριζε την Ιταλία, πουλώντας βοτάνια και γιατρικά για να ζήσει ζητώντας καταφύγιο σαν παράσιτος στις μικρές ηγεμονικές αυλές, τρώγοντας το αρμυρό ψωμί της εξορίας. Κουβαλούσε όμως πάντα μαζί του τα χειρόγραφά του και έγραφε, όπως λέει ο Βοκάκιος, αψηφώντας την κάψα, το κρύο, την αγρύπνια, την πείνα.

Η "Θεία Κωμωδία" είναι το σπουδαιότερο έργο του Δάντη. Στο έπος αυτό μας αναφέρει τους φίλους της νιότης του, το μεγάλο έρωτά του για τη Βεατρίκη, τους αγώνες του και την πικρή του εξορία, μας εμπιστεύεται όλες του τις πίκρες, τις ελπίδες και τα πάθη.

Η ποίηση ήταν πια γι' αυτόν όχι μονάχα η μόνη του λύτρωση, όπου ξεσπούσε κι αλάφρωνε απ' τα μίση, τους θυμούς και τις αγάπες, αλλά και το κλειδί που, όπως έλπιζε, θα του άνοιγε τις πόρτες της Φλωρεντίας και θα του χάριζε το δάφνινο στεφάνι της δόξας.

Όταν κάποτε δόθηκε αμνηστία στους εξόριστους Γουέλφους με τον εξευτελιστικό όμως όρο να ομολογήσουν ότι είχαν σφάλλει, ο Δάντης αρνήθηκε να υποστεί τέτοια ατίμωση.

"Δεν είναι αυτός ο δρόμος, για να γυρίσω στην πατρίδα" είπε. Και συμπλήρωσε με μεγαλύτερη πίκρα: "Και τι με νοιάζει; Μήπως δεν μπορώ και παντού αλλού να βλέπω τον ήλιο και τ' άστρα;" Ο πολυβασανισμένος εξόριστος πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 1321, χωρίς να επιστρέψει ποτέ ξανά στην πατρίδα του και θάφτηκε με μεγάλες τιμές σε μια αυλή του μοναστηριού του Αγίου Πέτρου, που ακόμα και σήμερα είναι γεμάτη με δάφνες.

Ο Δάντης ονόμασε αρχικά το έργο Κωμωδία όμως μετονομάστηκε σε Θεία Κωμωδία όταν το αποκάλεσε με αυτό τον τρόπο ο Βοκάκιος. Το θέμα του έργου είναι το φανταστικό ταξίδι του συγγραφέα στο βασίλειο των νεκρών, με οδηγό τον επικό ποιητή Βιργίλιο και τη Βεατρίκη. Η ιδέα ενός ταξιδιού στον Άδη και στον Παράδεισο είχε ασφαλώς προηγηθεί στην αρχαιότητα τόσο στον Όμηρο με τον Οδυσσέα όσο και στον Βιργίλιο με τον Αινεία. Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη: Κόλαση, Καθαρτήριο και Παράδεισος. Κάθε μέρος περιλαμβάνει 33 ωδές και μία εισαγωγική. Το έργο αντικατοπτρίζει μεταξύ άλλων πολλές αντιλήψεις της μεσαιωνικής φιλοσοφίας.

Στην Κόλαση, η οποία περιγράφεται να έχει κωνοειδή μορφή, ο Δάντης καυτηριάζει όλους τους εγκληματίες και τους πολιτικούς του αντιπάλους εμφανίζοντας τους να βασανίζονται με φρικτό τρόπο. Στο Καθαρτήριο, περιγράφει πώς – σύμφωνα με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις – γίνεται η κάθαρση της ανθρώπινης ψυχής από τις αμαρτίες της πριν αυτή εισέλθει στον Παράδεισο, όπου γίνονται δεκτοί όλοι οι ενάρετοι άνθρωποι. Τέλος, στον Παράδεισο, ο Δάντης περιγράφει την συνάντησή του με τους Αγίους και τους μεγάλους διανοητές.

Η Θεία Κωμωδία αποτελεί επιπλέον σημαντική προσφορά του Δάντη στη διαμόρφωση της ιταλικής γλώσσας. Ουσιαστικά κατάφερε να συνθέσει τα λατινικά, τα οποία ομιλούνταν από τους μορφωμένους και τη φλωρεντιανή διάλεκτο που μιλούσε ο λαός.

Στη ζωή κάθε ανθρώπου υπάρχουν κάποιες ” μαγικές ” στιγμές που καθορίζουν το μέλλον του, την πορεία του, το ίδιο του το είναι, όσο κι αν αυτό φαίνεται υπερβολικό . Για τον εννιάχρονο Δάντη Αλιγκέρι η στιγμή που πρωταντίκρυσε την οκτάχρονη Βεατρίκη Πορτινάρι στη μεσαιωνική Φλωρεντία, ήταν μια τέτοια ” μαγική ” στιγμή . Εκείνη απλά πέρασε από μπροστά του χωρίς να ανταλλάξουν ούτε μια λέξη . Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο .

Το κεραυνοβόλο συναίσθημα που κατέκλυσε το μικρό αγόρι και αναστάτωσε την ψυχή του θα γίνει βεβαιότητα όταν εννέα χρόνια αργότερα η όμορφη Βεατρίκη θα τον ξανασυναντήσει και αυτή τη φορά θα τον χαιρετήσει . Ο Δάντης είναι πια σίγουρος . Είναι βαθιά και αθεράπευτα ερωτευμένος μαζί της . Δεν υπάρχει επιστροφή για εκείνον αλλά ούτε και λύτρωση . Είναι ήδη παντρεμένος με την Γκέμμα Ντονάτι ( με συνοικέσιο που είχε κανονιστεί απ’όταν ήταν δώδεκα χρονών ) αλλά και η Βεατρίκη έχει παντρευτεί κάποιον άλλο … Αποφασίζει λοιπόν να κρατήσει τον έρωτα του για εκείνη κρυφό .

Οι επόμενες συναντήσεις τους θα είναι το ίδιο τυπικές και θα περιορίζονται σε αλληλοχαιρετισμούς για το νεαρό όμως Δάντη θα αποτελούν το μοναδικό αληθινό νόημα της ζωής του . Μέχρι που η Βεατρίκη, μόλις στα 24 της, πεθαίνει αιφνίδια . Ακόμη όμως και μετά θάνατον το εμμονικό πάθος του για εκείνη δεν σβήνει . Η Βεατρίκη θα παραμείνει αέναη πηγή έμπνευσης για τον ποιητή . Η παντοτινή Μούσα του .

Δύο χρόνια μετά το χαμό της ο Δάντης αποφασίζει να γράψει ” αυτό που δεν γράφτηκε ποτέ και για καμιά ! “, το σχεδόν αυτοβιογραφικό έργο του ” La Vita Nuova “ ( 1292 ) . Η ιστορία του πλατωνικού του έρωτα, της ” νέας ζωής ” που ξεκίνησε μετά από την πρώτη εκείνη συνάντηση, μέχρι το θάνατο της αγαπημένης του .

Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου συναντάμε το πρώτο σονέτο ” A ciascun’alma presa “, όπου ο Δάντης περιγράφει τα γεγονότα μετά τη δεύτερη συνάντηση του με τη Βεατρίκη εννέα χρόνια μετά την πρώτη . Επιστρέφει συγκλονισμένος στο σπίτι του και με τη σκέψη της στο μυαλό του αποκοιμιέται και βλέπει ένα όνειρο . Στο όνειρό του συναντά τον Έρωτα με ανθρώπινη μορφή .

Έχει στην αγκαλιά του τη Βεατρίκη τυλιγμένη μ’ ένα πέπλο, η οποία κοιμάται . Στο χέρι του κρατά μία φλεγόμενη ανθρώπινη καρδιά . Λέει στον Δάντη ότι είναι ο Κύριος του, ότι πρέπει να τον υπηρετεί και ότι αυτή είναι η δική του καρδιά . Στη συνέχεια ξυπνάει τη Βεατρίκη και τη διατάζει να φάει τη φλεγόμενη καρδιά . Φοβισμένη εκείνη το κάνει, απρόθυμα όμως . Ο Έρωτας θλιμμένος, θρηνώντας σχεδόν ( προμήνυμα του πρόωρου τέλους της Βεατρίκης ; ), απομακρύνεται παίρνοντας μαζί του την κοπέλα και χάνεται .

Η Βεατρίκη είτε ως υπαρκτό πρόσωπο, είτε ως Ιδέα θα συντροφέψει τον Δάντη και στη συγγραφή του μεγάλου του έργου ” Θεία Κωμωδία “ ( κατά τον Μπόρχες ” το ωραιότερο έργο που έχει γραφτεί ποτέ από άνθρωπο ” ) . Οι ειδήμονες λένε πως για την κατανόηση της ” Θείας Κωμωδίας ” είναι απαραίτητη η ανάγνωση της ” Νέας Ζωής ” .

ITALIAN/LATIN

Chorus: E pensando di lei

Mi sopragiunse uno soave sonno

Ego dominus tuus

Vide cor tuum

E d'esto core ardendo

Cor tuum

(Chorus: Lei paventosa)

Umilmente pascea.

Appreso gir lo ne vedea piangendo.

La letizia si convertia

In amarissimo pianto

Io sono in pace

Cor meum

Io sono in pace

Vide cor meum